Türkiye sigarayla mücadelede beşinci sıradan dokuzuncu sıraya geriledi. Sigara üreticilerine verilen teşvikler arttı. Sigara firmalarının yeni hedefi artık nargile kafeler. Benzer menülerle okul yakınlarında kurulan nargile kafelerin yarısının kapalı alanında da sigara ve nargile içiliyor. Sigara satış hacminde yüzde 12, satış değerinde % 85 artış söz konusu.

Nargile kafeler Osmanlı motifleriyle süslü tömbekilerle muhafazakar erişkin ve gençlere de hitap etmeye çalışıyor. Bilim insanları Sağlık Bakanlığı’nın mücadelede yalnız bırakıldığını, yeniden sigaraya karşı bir mücadelenin örgütlenmesi gerektiğinde birleşiyorlar.

EMEKLER BOŞA GİTTİ

Sigara konusunda Türkiye’nin dokuz yıldır verdiği emekler boşa gitti. Türkiye’de Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun (No 4207) çerçevesinde, 2009 yılı Temmuz ayında itibaren ikram sektörüne ait işletmelerin kapalı alanlarında tütün ürünlerinin tüketilmesi yasaklanmıştı. Ancak araştırma ve istatistiklere göre Türkiye başladığı yere geri döndü. Sigara yasasının uygulanmasında ağır ihmaller ortaya çıktı. Gençlerde ve kadınlarda sigara tüketimi hızla arttı. Türkiye beşinci sırada olduğu tütünle mücadele sıralamasında dokuzuncu sıraya geriledi. Sigara firmalarının karları yükseldi.

NE PAKET NE ALAN KURALI KALDI

Üç yıldır sigara paketleri için beklenen düz paket uygulaması hayata geçirilemedi. Okul yakınlarına kurulan nargile kafeler benzer menülerle yeni bir bağımlılık modeli oluşturuyor. Çocuklar için bile yiyecek menüleri bulunduran bu kafelerin yarısının kapalı alanında nargile ve sigara içiliyor.

Bilim insanları, nargile kafelerin özellikle Osmanlı özlemine hitap ederek, muhafazakar erişkin ve gençleri kendisine çektiğine işaret ediyor.
Cumhurbaşkanı ve Sağlık Bakanı’nın da yıllarca büyük destek verdiği tütünsüz hava sahası mücadelesinde artık yeniden bir toparlanma olması gerektiği konusunda bilim insanları birleşiyor.

Sigara Yasası’nın çıkmasında en çok emek veren bilim insanlarından biri de Sağlığa Evet Derneği Başkanı  Prof. Dr. Elif Dağlı. Süreci başından beri takip ediyor, araştırmalar yapıyor. Prof. Dr. Elif Dağlı ile sigaraya karşı verilen mücadeleyi ve 2017 yılındaki istatistik ve araştırmaları, sigara firmalarının yeni geliştirdiği ürünlerle ilgili özel bir röportaj gerçekleştirdik.

Türkiye sigarayla mücadelede başladığı yere geri döndü. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Sağlık Bakanı Prof. Dr. Recep Akdağ’ın öncülüğünde yürütülen çalışmalar yasa boyutunda istenilen yere taşınsa da yasaya uyum konusunda ciddi sorunlar ortaya çıktı. Türkiye’de sigara tüketimi arttı. Yeni bir farkındalık kampanyasına mı ihtiyaç var?

– Sigara konusunda gelinen noktayı ortaya koyan birçok değişik gösterge var. Gelişmeler olumsuz. Ancak düzeltilmesi kolay. Bir hastalığa tanı koyarsak ve kabul edersek tedavi ve reçete belli. Tedavi için tanıda birleşelim istiyoruz.

Sizin sigara konusunda yaşanan başarısızlığı ortaya koyan temel verileriniz neler?

– Avrupa Tütün Kontrol Skalası var. Ülkelerin sigara kontrolü konusundaki ders notları diye düşünün. Üç yılda bir gözden geçiriliyor ülkeler. Türkiye dördüncü sıradayken beşinci sıraya şimdi de dokuzuncu sıraya indi. Bu en önemli göstergelerden biri. Bir de Sürdürülebilirlik Endeksi var. Bu endeks  yaptığınız yasaların ne kadar iyi olduğuna bakmıyor. Aynı zamanda tütün kontrolü için ne kadar insan kaynağı ayırdığınızı, yatırım yaptığınızı kontrol ediyor. Türkiye burada da zayıf not alıyor.

Tütün satışları da önemli bir gösterge. Türkiye’nin iç ve dış pazara satışı nedir?

– Tütün Alkol Düzenlemesi Kurulu her sene bir önceki yıldan daha çok iç pazara tütün satıldığını gösteriyor. Sigara, nargile, makoron tütün dahil buna.  Bunlar hızlı yükselme var. Öyle yükselme var ki; kapalı alan yasaklarını çıkarmadan önce 2008 yılında neredeyse oraya geri dönüş var. Oysa büyük bir başarı elde edilmişti. Dokuz yıl öncesine şimdi geri dönüldü.

Küresel tütün araştırmaları Türkiye’nin durumu için ne diyor?

– Gençler ve erişkinlerdeki  durumu ortaya koyan sigara kullanan gençlerin yüzde 88 oranında arttığını gösteriyor. Bunlar 2003-2012 yılları arasında. TUİK çalışmalarında da 2014 çalışmasında yükselme var. 2016 yılında bir düşüş var ama etkili bir düşüş değil. Euro monitör denilen AB’nin içinde olduğu veri skalası. Ticaretin ve endüstrinin skalası var. Türkiye’de biz onları alamıyoruz. Yurt dışından çalışmak suretiyle almak mümkün. Sigara satışı artmış durumda. Endüstri karlılığı artmış. Ölüme yansıyan değerlerde de artış olduğu açıkça yazıyor.

Kapalı ortamlarda sigara içilmesi yasaklandığında solunum yolu enfeksiyonu nedeniyle hastanelere  başvuran çocuk hasta sayısında yüzde 20  azalma olmuştu. Bu süreçte geriye döndü mü?

– 2010 yılında çocuklarda yüzde 20 azalma olmuştu. Şimdi sigara içimi artınca geriye döndü

Yasalara uyum sürüyor mu?

– Yasa uyumu için çalışmalar yaptık. Kahvehanelerde ve restoranlarda, nargile işletmelerinde çalışmalar yaptık. 2013-14-15 yıllarında izledik. Yüzde 25’i uyum göstermiyor. Gelişmesi için de fazla bir şey olmuyor.

“Cezamı öderim, sigara içirmeye de devam edip müşteriyi memnun ediyoruz yaklaşımı”nın da hakim olduğu yerler var.

– Doğru birçok yerde de sigara firmalarının cezaları ödediği duyumunu aldık.
Nargile kafelerde kapalı alanlarda sigara ve nargile içildiğini gördük. Yüzde 75’inde sigara da içiliyor.

Sigaranın çağdaş, modern, ince kadın formuyla pazarlandığı dönemler var. Nargile kafelerde bir model olarak pazarlanıyor mu?

– Maalesef bunun arkasında organize bir endüstri var. Teker teker şahısların müteşebbisliği ile ilgili olacak bir şey değil bu. Daha çok okullara yakın. Hep aynı maddeleri satıyorlar menüleri benzer. Fon değiştirdi. Eskiden hanımların cinsel cazibelerini yönelik reklamlar vardı. Şu anda iftar menüsü, çocuk oyun odası, mescidi olan nargile kafeler var. Özellikle Osmanlı tarzı döşenmişler. Geleneksel kesimin kullanımını da teşvik edecek bir alt yapı çalışması da var. Üzülerek şunu gördük. Tütün Alkol Düzenleme Kurulu tarafından ruhsat verilmiş nargile kafelerin önemli bir kısmı kapalı alandan ibaret. Açık alanı yok. Kanunla çelişen bir biçimde ruhsat verilmiş. Şimdi bu da çok önemli bir sonuç.

Uluslararası Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi’ne de baktık. Bu uluslararası bir sözleşme. Türkiye 2003 yılında imzaladı. Oradaki maddeleri içselleştirdik mi uyguluyor muyuz diye baktık. O maddelerde uyumumuz son derece zayıf ortaya çıktı

İnternette, sosyal medyada sigara satışları yapıldığı ileri sürülüyor. Sağlığa Evet Derneği olarak bir çalışma yaptınız mı?

– Elektronik sigara tanıtımı, evde elektronik sigara üretimi tarifleri sunuluyor.  Tedarikçi firmalardan alış veriş yapıyor, ürünün kullanımı teşvik ediliyor. Sağlığı tehdit eden sıvılar yüksek dozda serbestçe satılıyor.İnternet sitelerinde, sosyal medyada açıkça tütün ve nikotin ürünlerinin reklamı ve pazarlanması 4207 sayılı yasanın ihlali anlamına gelmektedir ve bunlara karşı idari ve cezai önlemler alınmalıdır.

Neler yapılmalı?

– Yeni bir heyecan ve desteğe ihtiyaç var. Sigarada tek tip düz paket uygulamasının tanımlanması gerekiyor. Sağlık Bakanlığı bu konuda yalnız bırakılmamalı, desteklenmeli. Satış noktası ihlallerinin önlenmesi sağlanmalı. “Örtülü reklam” ihlalini izleyecek sistemin eşgüdümle güçlendirilmesi gerekiyor. Elektronik sigara ve tütün ürünlerinin internet bazlı engellenmesi ise çok önemli. Ayrıca sigara firmaları Türkiye’de 250 derecede ısıtılan nikotin, karbon ısıtmalı tütün, aerosol nikotun tuzu, gelişmiş elektronik sigara gibi seçenekleri piyasaya sokmaya çalışıyor. Bu konuda da dikkatli olunması ve bu ürünlerin piyasaya sokulmaması gerekiyor.